بخش مهمی از موانع تبعیض آمیز در شهرها موانع فیزیکی و عدم مناسب سازی محیطی است که گروه بزرگی از شهروندان اعم از جانبازان ، معلولان ، سالمندان ، زنان باردار و .. را از حضور اجتماعی دور نگاه می دارد . از زمان تدوین اولین مجموعه ضوابط و مقررات شهر سازی و معماری برای معلولان و جانبازان در ایران حدود 20 سال می گذرد . آنچه در طول این مدت طولانی کاملا مشخص و غیر قابل انکار است ، ناکام بودن این دستورالعمل ها در مقام اجرا می باشد، شاید این ادعا وضعیت فعلی معابر و ساختمان ها و فضاهای عمومی است که تردد و استفاده معلولان از آنها را عملا غیر ممکن ساخته است . در اغلب شهر های جدید دسترسی معلولان به فضاهای شهری و ساختمان های عمومی نادیده گرفته شده و در سایر شهرها نیز این نگرش اصلا وجود ندارد و یا در حد رفع تکلیف به آن توجه می شود و مصداق آن رمپ هایی است که در کنار پله های ورودی یک ساختمان با شیب بیش از 40 درصد احداث می گردد . 

اما به نظر می رسد که در سال های اخیر بخش هایی از مدیریت کلان شهری چون تهران در پروژه های بزرگ ، لزوم طراحی عمومی و در نظر گرفتن دسترسی برای همه اقشار جامعه را لحاظ می کنند . اهمیت مناسب سازی و توجه به معلولان در پروژه هایی چون سینما آزادی ، پردیس سینمایی ملت ، پیاده رو سازی خیابان انقلاب ، برج میلاد و برخی ایستگاه ها و خطوط اتوبوس رانی  و ... امیدواری بسیاری را برای جدی گرفتن ضوابط قانونی ایجاد کرده و این روند بسیار مثبت است . امید آن می رود که این تحول در کلیه بخش های اجرایی و مدیریتی کشور که مسئولیتی در حوزه ساخت و ساز های عمومی دارند رخ دهد و در آینده ای نه چندان دور شهاد شهرهایی استاندارد برای همه افراد جامعه بالاخص معلولان و سالمندان باشیم . 

مناسب سازی فضای شهری چیست ؟ 

اصلاح محیط و تدارک وسایل حمل و نقل است به طوری که افراد معلول قادر آزادانه و بدون خطر محیط اطراف خود اعم از اماکن عمومی ، معابر شهری و غیر شهری و ساختمان های عمومی حرکت کند و از تسهیلات محیطی ، اجتماعی ف فرهنگی و اقتصادی با حفظ استقلال فردی لازم بهره مند شوند . 

چه اقداماتی در جهت مناسب سازی شهری برای معلولین بایستی انجام شود ؟ 

ایجاد دسترسی عمومی : رویکردی است که با خلق و ایجاد محیطی قابل دسترس برای تمام جمعیت ، شامل افراد دارای معلولیت و ناتوان ،استفاده از تمام امکانات آن محیط ، ساختمان ها ، فضای شهری ، برنامه ، خدمت یا وسیله ارتباطی زا ارتقائ می بخشد . 

حذف موانع : بهسازی ساختمان ها و فضاههای شهری ، اماکن عمومی ، پارک ها و بیمارستان ها از طریق حذف موانع به نحوی که استفاده از آن برای افراد ناتوان با شرایط فیزیکی دشوار یا افراد دارای معلولیت امکان پذیر باشد . به طور خلاصه عنوان مناسب سازی به این روند اطلاق می شود . 

طراحی عمومی : به معنای طراحی محصولات ، محیط و خدمات به نحوی است که تا حد امکان بدون نیاز به تعدیل یا طراحی ویزه برای همه ی افراد قابل استفاده باشد . طراحی فراگیر نباید موجب ممانعت از کاربرد وسایل کمکی برای افراد دارای معلولیت در موارد ضروری شود . طراحی عمومی الگوی نسبتا جدیدی است که با آن تا حدی که ممکن است وسایل و ساختمان ها طوری طراحی می شود که همه بتوانند از آنها استفاده کنند و تلاش می شود تا نتیجه حاصل قابل استفاده برای طیف گسترده تری از افراد جامعه باشد . در طراحی عمومی برای فضاهای شهری و ساختمان ها با وجود ساخت و سازهای قدیمی رویکرد و شیوه حذف موانع مناسب ترین و تنها الگوی موجود است ولی طراحی عمومی شیوه ای است که معمولا هزینه های کمتری در بر دارد . 

محیط بدون مانع : فضا یا مجموعه ای از خدمات که می توانند بدون هیچگونه مانعی ، با در نظر گرفتن مقام و شان انسانی و در حد امکان استقلال افراد ، در دسترس همه باشد و بدیهی است محیط ها به معنای ساختمان ها ، خیابان ها ، بوستان ها و سایر اماکن ، محل های خدماتی ، اماکن حمل و نقل و غیره است . از این رو هدف ، طراحی موقعیتی است که در آن تمامی اعضای جامعه ، شامل افراد دارای ناتوانی و کم توانی ، بتوانند به صورت فعال ، یا به کارگیری اصول طراحی برای همه ، در فرآیندی که شواهد قابل لمسی از رسیدن به شهری بدون مانع را ایجاد می کند ، مشارکت نمایند . 

موانع موجود در محیط شهری برای افراد کم توان ، سالمندان و معلولین 

موانع شهری ، محیط را برای افراد کم توان نا امن می سازد و باعث عدم دسترسی افراد دارای ناتوانی و معلولیت به محیط می شوند و فرصت های مشارکت افراد در صحنه های مختلف زندگی اجتماعی را از بین می برند . این مسئله دامنه وسیعی فرصت های آموزشی ، اقتصادی و فعالیت های اجتماعی و فرهنگی را نیز در بر می گیرد. موضوع از دست دادن فرصت تنها محدود به فرد دارای معلولیت نیست ، بلکه فرصتی است که جامعه نیز آن را از دست می دهد . بنابراین حذف موانع ضرورتی برای اطمینان از ایجاد فرصت های برابر و امکان مشارکت فرد در فعالیت های اجتماعی است . عدم توانایی افراد دارای معلولیت در دسترسی آسان به تسهیلات و فضاهای شهری درواقع نه به خاطر معلولیت آنان ، بلکه به لحاظ معلولیت اجتماع و ناتوانی آن در سازگاری امکانات و فضاهای شهری با نیاز های این افراد است . 

بارزترین موانع در محیط شهری در مقابل افراد معلول و یا سالمند عبارتندز : 

• عرض کم پیاده روها که سبب حرکت اجباری افراد داری معلولیت به سواره رو می گردد .
• سطوح خاکی یا پوشیده از سنگریزه که سبب کندی حرکت ، به هم خوردن تعادل صندلی چرخدار و حتی سرنگونی فرد از روی صندلی چرخدار می شود. 
• شیارهای پهن بین بلوک های سیمانی پیاده روها و پل های آهنی کنار آنها سبب به هم خوردن تعادل افراد دارای محدودیت های حرکتی می شوند . 
• یخ زدگی و لغزندگی ، کوچه های باریک در زمستان ، که باعث عدم تعادل در حرکت با عصا و صندلی چرخدار خواهد شد . 

از سوی دیگر شیب های طولی نامناسب پیاده رو که سبب فشار زیاد روی ستون فقرات معلولان جسمی حرکتی می گردد و شیب های عرضی که مانع حرکت در پیاده روها خواهد شد ، از این جمله موانع هستند . وجود مصالح ساختمانی ، وجود موانعی مثل درخت ، تیر چراغ برق ، دریچه های آب رو در کف پیاده رو ، پستی و بلندی ها و مشخص نبودن سواره رو و پیاده رو در کوچه ها ، وجود موانع عبوری برای موتور سیکلت ها در پیاده روها که مانع ورود معلول با صندلی چرخدار به پیاده رو می گردد و...  را می توان به عنوان موانع بیشماری که برای تردد معلولان مشکل ایجاد کی کنند نام برد . 

افرادی که از موانع شهری رنج می برند : 

• استفاده کنندگان از صندلی چرخدار ، واکر یا عصا 
• افراد دارای اختلالات بینایی ، نیمه بینا و یا نابینا 
• افراد دارای اختلالات شنیداری 
• سالمندان 
• زنان باردار 
• افراد دارای ناتوانی موقتی 
• افرادی که بارهای سنگین حمل می کنند